Basiskwaliteit Natuur zijn de omstandigheden die algemene soorten nodig hebben om algemeen te blijven of worden. Zonder deze omstandigheden gaan algemene soorten achteruit. Basiskwaliteit Natuur gaat dus over de condities die de verschillende soorten nodig hebben om te kunnen leven in een gebied:

1. De milieucondities en andere abiotische aspecten (denk aan waterkwaliteit en voedingsstoffen);

2. De inrichting van het landschap (denk aan heggen, singels, sloten, bosjes, de manier waarop het land gebruikt wordt en verbindingen tussen gebieden​);

3. Het beheer en onderhoud​ (denk aan maaien, snoeien, klepelen, maar ook de intensiviteit van de landbouw).

Basiskwaliteit Natuur richt zich met name op gebieden waar natuur niet de hoofdfunctie is. Dit gaat om gebieden in het stedelijk en landelijk gebied. Als in deze gebieden de kwaliteit van de leefomgeving op orde is, profiteert alle natuur daarvan mee.

De gezondheid van onze leefomgeving gaat achteruit, en algemene planten- en diersoorten verdwijnen uit het Nederlandse landschap. Hierdoor is de biodiversiteit afgenomen en zijn natuurlijke processen, waaronder ecosysteemdiensten, onder druk komen te staan. Denk aan waterzuivering, natuurlijke plaagbestrijding en bestuiving. Voor een gezonde leefomgeving en een veerkrachtige natuur is het daarom cruciaal dat de Basiskwaliteit Natuur in het landelijk en stedelijk gebied op orde wordt gebracht.

Een gebied is van Basiskwaliteit Natuur-niveau wanneer de voor het gebied kenmerkende condities op orde zijn. De proef op de som is of het herstel van de condities te zien is in het voorkomen en terugkeren van algemene soorten. Als de algemene soorten niet profiteren, moeten de maatregelen worden bijgesteld.

Natuurbeleid in Nederland richt zich nu vooral op het herstel van natuur in natuurgebieden (denk aan Natura2000, Natuurnetwerk Nederland en de Vogel- en Habitatrichtlijn). Basiskwaliteit Natuur is bedoeld als handvat voor de natuurkwaliteit in gebieden waar natuur niet de hoofdfunctie is, het landelijk en stedelijk gebied. Basiskwaliteit Natuur is daarmee dus echt een aanvulling op bestaande beleidsdoelen voor natuur. Daarnaast draagt het werken aan Basiskwaliteit Natuur bij aan (inter)nationale doelen zoals de EU herstelverordening. Lees hier meer over beleid voor Basiskwaliteit Natuur.

BKN kan het wenkend perspectief zijn voor veel verschillende opgaven. Basiskwaliteit Natuur werkt bijvoorbeeld mee aan het bereiken van de doelen van onder andere Natuurherstel Verordening (NHV) en de Vogel- en Habitatrichtlijn (VHR). Behalve officiële beleidsdoelen, zorgt werken aan Basiskwaliteit Natuur ook voor tegengaan van klimaateffecten in de steden en voor andere ‘ecosysteemdiensten’, en draagt het bij aan maatschappelijke opgaven zoals klimaatadaptatie, waterkwaliteit, gezondheid en recreatie. Hierdoor kan Basiskwaliteit Natuur een win-win situatie opleveren.

Minister van der Wal heeft aan de Tweede Kamer toegezegd dat overal in Nederland Basiskwaliteit Natuur zal worden gerealiseerd. Basiskwaliteit Natuur is een ambitie van het Programma Natuur. Daarin staat enerzijds goede zorg voor beschermde natuur uit de Vogel- en Habitatrichtlijn (pdf: MB 3.3) (‘donkergroene natuur’). En anderzijds óók juist basiskwaliteit voor alle natuur buiten natuurgebieden, waar natuur niet de hoofdfunctie is (‘lichtgroene natuur’). Basiskwaliteit Natuur is daarmee een belangrijk speerpunt in het landelijk beleid.
Verder wordt Basiskwaliteit Natuur onder andere genoemd in het Nationaal Programma Landelijk Gebied (NPLG), waar in de gebiedsprocessen ook gekeken wordt naar (basiskwaliteit van) de natuur. Er ligt dus via het NPLG een kans om Basiskwaliteit Natuur verder vorm te geven. Ook staan er in de Kaderrichtlijn Water (KRW) afspraken over basiskwaliteit waternatuur en waterkwaliteit (o.a. nutriënten en chemische vervuiling van het water). Lees hier meer over beleid voor Basiskwaliteit Natuur.

Het werken aan Basiskwaliteit Natuur gaat via maatregelen die condities moeten verbeteren. Als deze condities inderdaad verbeteren, zouden de soorten moeten volgen. Er zijn dus drie zaken die gemonitord kunnen worden: de condities, de soorten en de maatregelen.

1. Condities: Het monitoren van condities kan aan de hand van metingen in het veld, of op basis van bestaande kaarten. Er zal nog een systematiek specifiek voor Basiskwaliteit Natuur moeten worden ontwikkeld. Zodra deze ontwikkeld is zal deze op de Toolbox worden geplaatst.

2. Soorten: soorten kunnen worden gemonitord in het veld. Meer informatie over het monitoren van indicatorsoorten kan gevonden worden in het kennisdocument Basiskwaliteit Natuur.

3. Maatregelen: maatregelen kunnen worden gemonitord op basis van kwaliteitsindicatoren. Het gaat hierbij niet over de Basiskwaliteit Natuur in het veld, maar om de maatregelen die organisaties nemen om de condities horend bij Basiskwaliteit Natuur te realiseren. Er is nog geen indicator-systematiek voor Basiskwaliteit Natuur beschikbaar, maar er wordt hiervoor wel een voorzet gedaan (KPI’s) in het kennisdocument Basiskwaliteit Natuur. Mocht er een verdere uitwerking komen dan zal deze op de Toolbox worden geplaatst.

Een aantal partijen zijn al aan de slag met het realiseren van Basiskwaliteit Natuur. Bijvoorbeeld de Gemeente Ede en de gemeente Amersfoort. Deze en andere goede voorbeelden zijn opgenomen op de pagina Voorbeeldprojecten.

Er is een stappenplan ontwikkeld om Basiskwaliteit Natuur te bereiken. Dit bestaat uit een viertal stappen die in het gebiedsproces gezet kunnen worden om gezamenlijk te sturen op de juiste condities zodat het gebied weer natuurlijk functioneert en ecosysteemdiensten op gang komen en algemene soorten algemeen blijven. De vier stappen zijn:
1. Beoordelen van Basiskwaliteit Natuur (nulmeting)
2. Visie, doel en draagvlak
3. Maatregelen voor Basiskwaliteit Natuur
4. Evalueren & bijsturen