Dossier

Vergroenen openbare ruimte

Naast landbouw en natuurgebieden bestaat Nederland voor een groot gedeelte uit openbare ruimte beheerd door overheden, bedrijven en particulieren. Veel van deze openbare ruimte is bebouwd. Door deze gebieden te vergroenen komt er meer ruimte voor biodiversiteit in de bebouwde omgeving. Er is op dit gebied veel mogelijk. Denk aan het vergroenen van bedrijventerreinen, ecologisch beheer van bermen, aanleggen van meer biodivers groen in de wijk, tiny forest, het vergroenen van de eigen tuin en dak, het creëren van faunavoorzieningen, natuurvriendelijke straatverlichting en natuurinclusief bouwen.

Bedrijventerreinen zijn over het algemeen versteende gebieden die in de zomer enorm opwarmen en waar het water de bodem niet in kan. Daarnaast vormen ze met hun ligging aan de randen van de bebouwing een barrière tussen stedelijk- en buitengebied. Door te werken aan vergroening van bedrijventerreinen wordt er een beter werkklimaat gecreëerd en ontstaan betere verbindingen tussen het stedelijk en het buitengebied.

De provincie Zuid-Holland en Gelderland hebben verschillende tips en maatregelen beschreven om bedrijventerreinen te vergroenen. De belangrijkste daarvan zijn:

Minder verharding
Groen/blauw daken
Gevelbeplanting aanleggen
Inheemse bomen aanplanten
Faunavoorzieningen integreren
Open water creëren
Kruidenrijke bermen aanleggen
Ruimte inrichten voor tijdelijke natuur

Er zijn talloze initiatieven gericht zijn op het vergroenen van bedrijventerreinen. Stichting Straatboer werkt aan het vergroenen van steden en bedrijventerreinen op een sociaal inclusieve manier. NL Greenlabel werkt op grotere schaal aan het vergroenen van de leefomgeving. Stichting Steenbreek en de provincie Zuid Holland hebben een handzame brochure gemaakt waarin verschillende stappen en mogelijkheden om bedrijventerreinen te vergroenen staan beschreven..

Meer over vergroenen bedrijventerreinen

Een deel van de Nederlandse bermen langs (water-)wegen en spoorlijnen vormt een eentonige grasmat, waardoor ze minder waardevol zijn voor de biodiversiteit. Door een ecologische inrichting en ecologisch beheer kunnen deze bermen een grote bijdrage leveren aan de Nederlandse biodiversiteit als leefgebied voor planten en insecten en als voedselgebied voor vogels. Daarnaast kunnen bermen door hun vaak grote lengte bij een goede inrichting verbindingen vormen tussen verschillende natuurgebieden.

Voor een natuurvriendelijke inrichting van smalle en open bermen dient een zaadmengsel van inheemse kruiden gebruikt worden. Op plaatsen waar dat mogelijk is kunnen bomen aangeplant worden. De leeftijd, hoogte en de soort boom beïnvloeden de diversiteit aan fauna die er gebruik van maakt. Het aanplanten van een variatie aan inheemse soorten heeft het grootste positieve effect op de biodiversiteit. Bomen versterken de biodiversiteit door het leveren van voedsel en als leefgebied voor insecten, vogels en kleine zoogdieren in de bebouwde omgeving. Ook kunnen deze bomenrijen in een verbindingszone vormen tussen verschillende stukken groen. Naast het bevorderen van biodiversiteit kunnen de bomen ook meer water opvangen en verontreinigingen uit de lucht halen.

Ecologisch bermbeheer bestaat onder anderen uit het minder en gefaseerd maaien van bermen en groene stukken. Dit zorgt voor meer bloeiende bermen en is goed voor de diversiteit aan insecten. Daarnaast zijn er ook organisaties die begrazing door een kudde schapen gebruiken voor hun ecologische berm beheer. FLORON en de vlinderstichting hebben samen een veldgids ecologische bermbeheer uitgebracht.

Meer over ecologisch bermbeheer

Het aanleggen van groenstroken met bloembollen of zadenmengsels kan de biodiversiteit verhogen en een bijdrage leveren aan de uitstraling van de openbare ruimte.

Deze groenstroken kunnen worden aangelegd in wijken, langs wegen en op bedrijventerreinen. Hierbij is het voor de biodiversiteit van belang dat er inheemse nectarproducerende soorten gebruikt worden die in verschillende periodes van het jaar bloeien, zodat er langere tijd voedsel beschikbaar is voor insecten. Ook kunnen deze stroken als verbindingszones dienen voor insecten, zodat ze zich makkelijker in de bebouwde omgeving kunnen verspreiden. Er zijn verschillende initiatieven van de Vlinderstichting en de Bee Foundation om groenstroken in de vorm van vlinderidylles en bijenoases aan te leggen. Deze groenstroken zijn plekken vol bloemen waarvan vlinders, bijen en mensen kunnen genieten. Na het aanleggen van deze groenstroken is het van belang ecologisch beheer toe te passen voor een zo’n groot mogelijk positief effect op de biodiversiteit. Groenstroken kunnen ook in samenwerking met beurtbewoners worden aangelegd en beheerd als adoptiegroen.

Meer over groenstroken, vlinderidylles en bijenoases

Overheden maar ook bedrijven kunnen delen van hun terreinen benutten om nieuwe stukken natuur te creëren. Denk bijvoorbeeld natte natuur, met vijvers en poelen of het aanleggen van een stuk bos.

Vijvers en poelen vormen als leef- en voortplantingsgebied een waardevolle aanwinst voor insecten en amfibieën die op hun beurt weer verschillende vogels aantrekken. Bomen, hagen en struiken zorgen op hun beurt voor leefgebied voor insecten, vogels en kleine zoogdieren. In verschillende gemeentes worden in samenwerking met IVN natuur educatie Tiny forests gecreëerd, waar de buurt gebruik kan maken van de natuur en er over kan leren. Een deel wordt ontoegankelijk gemaakt zodat vogels en kleine zoogdieren er ongestoord kunnen schuilen en voortplanten. Ook is het goed bij het aanleggen van paden om dat niet volledig met asfalt en stenen te doen, maar in plaats daar van zand, grind of schelpenpaden te gebruiken. Deze paden verstoren de biodiversiteit minder dan grote brede versteende paden.

Meer over tiny forests

Naast het vergroenen van de openbare ruimte valt er ook veel te winnen met het vergoenen van de Nederlandse tuinen aangezien die een groot deel van de groene omgeving in steden vormen.

Daarnaast kunnen tuinen als zogenoemde ‘stepping stones’ functioneren in het ecologische netwerk van een stad. Veel gemeentes stimuleren burgers om tegels uit eigen tuinen te halen en te vergroenen door middel van ludieke acties, vaak in samenwerking met tuincentra. Maak grijs groener, het NK tegelwippen, Stichting Steenbreek en “Alle tuinen groen” zijn enkele van die acties.

Voor het bevorderen van de biodiversiteit is goed om een zo’n groot mogelijk gedeelte in te richten met planten en daarbij inheemse soorten uit verschillende plantenfamilies met verschillende hoogtes (bodembedekkers, kruiden, struiken en bomen) te gebruiken. Dit zorgt voor een structuur in de tuin met voedsel in verschillende seizoenen, schuil en nestmogelijkheden. Door en af en toe bladeren en dood hout te laten liggen kunnen extra voedselbronnen en schuilgelegenheden worden gecreëerd.

Naast vergroenen van tuinen met inheemse planten soorten is het ook wenselijk faunavoorzieningen aan te leggen, zoals vogelhuisjes en insectenhotels. Verder zijn tuinen door schuttingen en afrasteringen vaak op zich zelf staande stukjes en is het lastig voor insecten of bijvoorbeeld egels om van de ene naar de andere tuin te komen. Met meer natuurlijke afscheidingen, als hagen of door onder een opening in de schutting te houden, kunnen soorten gebruik maken van verschillende tuinen. Daarnaast bevorderen hagen de biodiversiteit op zichzelf, door het bieden van schuil en nestgelegenheid. Natuurpunt, Tuinenstruinen en Mijnvogeltuin geven tip over hoe je je tuin het beste kunt inrichten om de biodiversiteit te vergroten.

Meer over groene tuinen

Groene daken en daktuinen geven de mogelijkheid om toch groen toe te voegen in een versteende omgeving zonder extra ruimte in te nemen, zeker in het centrum van grote steden.

Er zijn verschillende soorten groene daken gebaseerd op de soorten gebruikte planten; een sedum bedekking, een gras/kruiden begroeiing of een daadwerkelijke tuin met een verschillende soorten planten. Het soort groene dak dat aangelegd kan worden hangt vooral af van het gewicht dat het dak kan dragen. Daken met ondiep wortelend sedum, gras en kruidachtige soorten bestaan uit een dunne grondlaag, hebben een laag gewicht, weinig onderhoud nodig en zorgen voor lage kosten. Een daktuin met grotere en dieper wortelende planten, waaronder struiken en bomen hebben een dikkere substraat laag nodig, wat voor een hoger gewicht en kosten zorgt. Veel daken met een sedum of grasbedekking zijn ontoegankelijk voor mensen, waardoor er een onverstoorde habitat voor micro-organisme, insecten en vogels ontstaat, wat in de openbare ruimte maar weinig voor komt. Dit zorgt voor extra nestgelegenheden voor vogels. Voor de biodiversiteit op daken geldt dat hoe meer inheemse plantensoorten er staan, hoe meer insectensoorten aangetrokken worden.

Naast goed voor de biodiversiteit zorgen groene daken ook voor het vasthouden en langzaam afvoeren van water en het verkoelen van bebouwde gebieden. Daktuinen op openbare gebouwen kunnen een ontmoetingsplek vormen voor buurtbewoners en in het geval van bedrijven voor de werknemers.

Meer over groene daken en daktuinen

Een geveltuin of verticaal groen neemt weinig ruimte in en kan de uitstraling van een buurt flink vergroenen.

Voor geveltuinen worden vaak een rij stoeptegels tegen de bebouwing aan weggehaald of weggelaten waardoor er langs de bebouwing een smalle strook vrij komt voor planten. Hier kunnen bewoners dan planten in zetten. Het is van belang dat deze planten recht omhoog groeien en niet te veel over de stoep/de weg hangen.

Groene muren bieden voedsel, nest- en schuilgelegenheden aan insecten en vogels. Vooral muren met altijd groen blijvende planten kunnen in de winter extra aantrekkelijk zijn voor vogels bij bescherming tegen wind en neerslag.

Groene muren hebben naast een positief effect op de biodiversiteit ook een positief op de isolatie en kunnen daarmee het energieverbruik van gebouwen verminderen. Daarnaast kunnen groene muren de luchtkwaliteit verbeteren door het opvangen van schadelijke stoffen en overtollig water en muren beschermen tegen zware weersomstandigheden. Bij sommige direct op de muur groeiende plantensoorten is het mogelijk dat de planten de muur aantasten. Hier dient rekening mee gehouden te worden tijdens het aanleggen van de groene muren. Vraag hiervoor advies van een expert.

Meer over geveltuinen en groen muren

Naast het aanleggen van groen kunnen er voor dieren ook allerlei faunavoorzieningen worden aangelegd om verschillende diersoorten weer een plek te geven in het stedelijk gebied.

Deze faunavoorzieningen kunnen het tekort aan geschikte nest en schuilgelegenheden in de bebouwde omgeving compenseren. Dit kan in de vorm van insectenhotels, wormenhotels, nestkastjes voor vogels en vleermuizen en natuurmuren. Het doel van deze hotels, nestkastjes en natuurmuren is om insecten, vogels, zoogdieren, reptielen en amfibieën nest en/of schuilgelegenheid te bieden die in de bebouwde omgeving vaak ontbreken.

Een speciale vorm van faunavoorzieningen zijn de fauna passages, waarbij groene stukken aan beide kanten va de lineaire infrastructuren, als wegen worden verbonden. Veel wegen vormen een onoverbrugbare barrière voor veel diersoorten. Met deze fauna passages worden groene stukken met elkaar verbonden, zodat dieren zich veilig van de ene naar de andere kant van de weg kunnen verplaatsen. Deze passages worden veel gebruik om natuurgebieden met elkaar te verbinden maar kunnen ook in bebouwde gebieden op kleinere schaal ingezet worden om verschillende parken met elkaar te verbinden of bijvoorbeeld de groene gebieden binnen de ringweg met die er buiten te verbinden. Kleinere fauna passages zoals padden tunnels en boombruggen voor eekhoorns zouden hiervoor gebruikt kunnen worden.

Meer over faunavoorzieningen

Kunstlicht afkomstig van lantarenpalen en bebouwing verstoort natuurlijke ritmes van dieren en planten.

Communicatie tussen dieren, het zoeken naar voedsel, reproductie en andere cruciale processen kunnen door het nachtelijke licht beïnvloed worden. Door natuurvriendelijke verlichting te gebruiken worden deze negatieve effecten op de natuur verminderd. De belangrijkste punten voor het gebruik van natuurvriendelijke verlichting zijn;

Als er geen licht nodig is, kan het uit.
Alternatieven als reflecterende lijnen op de weg of wegdekreflectoren.
De lichtsterkte, minder sterk licht is beter voor de natuur.
De lichtkleur, rood en soms groen licht zijn vaak beter voor de natuur.
De richting van het licht, zorg dat het naar beneden en niet omhoog of opzij schijnt.

Omdat vooral de in Nederland beschermde vleermuizen veel last hebben van het licht is er speciale vleermuisvriendelijke verlichting ontwikkeld; de Batlamp.

Meer over natuurvriendelijke verlichting

Bij het bouwen van een nieuwe wijk of industrieterrein is het goed op aan de voorkant al rekening te houden met de natuur in het ontwerp en tijdens de aanleg.

Groenstroken en natuur kunnen al in het bouwplan meegenomen worden. Hetzelfde geldt voor ingebouwde faunavoorzieningen in de te bouwen huizen en bedrijfspanden en het aanleggen van groene daken. Ook bij de keuze van het te gebruiken materiaal kan rekening gehouden worden met de impact op de natuur. Er is een initiatief bouw natuur inclusief wat informatie verschaft over natuurinclusief bouwen. Enkele gemeentes, als die van Delft, hebben natuurinclusief bouwen al geïntegreerd in hun beleid. Er is ook een nieuw concept ‘Animal Aided Design’ in ontwikkeling, waarbij bij de inrichting van de stedelijke openbare ruimte rekening wordt gehouden met enkele soorten en de ruimte ook aan de hand van die soorten wordt ingericht.

Meer over natuurinclusief bouwen

Vogels, vleermuizen, insecten, planten en struiken. Ze hebben allemaal een plek in ons landschap, zeker ook in het stedelijk landschap. Helaas vinden al deze diersoorten steeds moeilijker een plekje om te foerageren en te nestelen en planten moeten steeds vaker plaatsmaken voor tegels. Natuur in de Wijk is een project waarmee er juist voor deze soorten een betere leefomgeving gerealiseerd wordt.

In deze samenvatting voor gemeenten delen we meer informatie over het project, de werkwijze en kansen om samen aan de slag te gaan. Afgelopen jaren zijn in de deelnemende gemeenten duizenden (nest)kasten voor vogels en vleermuizen en honderden insectenkasten uitgedeeld aan bewoners. Daarnaast zijn duizenden stuks bos- en haagplantsoen geplant.

Contactpersoon: Koen van Hout
Emailadres: koen@orbis.nl

Meer over natuur in de wijk

Nederland kent een groot netwerk van wegen, spoorlijnen, kanalen, waterwegen en hoogspanningsstations. Langs deze infrastructuur ligt een grote potentie om biodiversiteit te versterken.

Het gaat hierbij om een groot oppervlak waar meer ruimte voor biodiversiteit gecreëerd kan worden. Doordat het voornamelijk lijnvormige elementen zijn ligt er een enorme kans om gebieden via naastgelegen bermen met elkaar te verbinden.

In de vorm van de Ecologische Hoofdinfrastructuur wordt er door de Groene Netten al gewerkt aan het bevorderen van de biodiversiteit. Groene Netten is een samenwerkingsverband van acht grote infrastructuurbeheerders die bijna duizend vierkante kilometer aan grond- en watergebied beheren. Het gaat hierbij om: Alliander, Enexis, Gasunie, KPN, ProRail, Rijkswaterstaat, Stedin en Tennet.

Daarnaast heeft Stedin in samenwerking met Naturalis en Groene netten infranatuurmaatregelen opgesteld. Dit is een lijst met 50 mogelijke impactvolle acties voor ontwerp, bouw, aanpassingen aan areaal, infrastructuur en (natuur)beheer. Experts hebben voor deze maatregelen een inschatting gemaakt van de invloed op de Nederlandse biodiversiteit. Het gaat hierbij om een groot oppervlak waar meer ruimte voor biodiversiteit gecreëerd kan worden. Doordat het voornamelijk lijnvormige elementen zijn ligt er een enorme kans om gebieden via naastgelegen bermen met elkaar te verbinden.

Meer over vergroenen infrastructuur

Nederland heeft vele sportterreinen met een totaal oppervlak van ruim 300 vierkante kilometer. Sportparken bestaan niet alleen uit sportvelden, maar ook uit alle stukken tussen en rondom de velden. Daar liggen veel mogelijkheden voor de natuur. Alleen spelen natuur en biodiversiteit op dit moment nog geen grote rol binnen de sportsector.

Sportclubs maar ook gemeentes, die veel van de sportparken beheren, kunnen op hun sportparken veel doen aan biodiversiteitsherstel. Daarom hebben NOC*NSF en de provincie Gelderland een inspiratiedocument met praktische tips opgesteld. Met deze tips willen ze laten zien dat sport en natuur elkaar juist kunnen versterken. Ook VHG heeft een greenpaper opgesteld om sportterreinen te vergroenen. Het vergroenen van sportparken is niet alleen goed voor de biodiversiteit, maar kan ook een rol spelen in oplossingen rondom andere uitdagingen zoals wateroverlast, hittestress, droogte. Bovendien bevordert een groene omgeving de gezondheid van mensen.

Meer over vergroenen sportparken

Zo’n groen schoolplein spreekt waarschijnlijk tot ieders verbeelding. Het geeft kinderen elke dag de kans op natuurbeleving en biedt mogelijkheden voor natuureducatie. Een groen schoolplein brengt creativiteit, rust, ontdekking en veelzijdige beweging samen. Daarnaast draagt een groen schoolplein bij aan het behoud van soorten planten en dieren, de biodiversiteit.

Meer over groene schoolpleinen

Een bijenburcht is een bijenhotel in de grond. Zo’n 80% van de wilde bijen nestelt in de grond. Deze bijen helpen we graag een handje door ondergrondse bijenburchten te creëren. Een bijenburcht is een goede en creatieve manier om bij te dragen aan het leefgebied van de wilde bij. Tweederde van alle wilde bijensoorten nestelt in de grond, vaak in schuine of verticale wandjes of hellingen. De open, zandige grond van de bijenburcht voorziet in geschikte nestgelegenheid voor diverse soorten ondergronds nestelende bijen.

De gemeente Utrecht ontwikkelden een handleiding voor het maken van een bijenburcht. Deze handleiding wordt gebruikt om grotere bijenburchten te maken. Bijenburchten zijn een initiatief van de gemeente Utrecht, Utrecht Natuurlijk, de Bijenhouders Vereniging Utrecht e.o. en TAUW. Het werd mede mogelijk gemaakt met een bijdrage van de Nationale Bijenstrategie. Meer informatie over de bijenburcht via nicky.kruizinga@rvo.nl

Meer over bijenburchten

Nederland Zoemt komt samen met de Nationale Bijenstrategie in actie voor de wilde bij. Dat is nodig, want van de 358 soorten in Nederland is de helft met uitsterven bedreigd. Dat heeft natuurlijk grote gevolgen voor natuur in Nederland, maar ook voor mensen. Een groot deel van onze groenten, fruit en andere eetbare gewassen is namelijk afhankelijk van wilde bijen.

Ook als gemeente kun je een heleboel doen voor wilde bijen. Effectief bijvriendelijk groenbeheer draagt bij aan veel voedsel en nestgelegenheid voor wilde bijen. Daarnaast kan de gemeente ook inwoners betrekken bij het creëren van een bloeiend bijenlandschap en hen meenemen in het belang van een groene tuin.

Om de gemeente op weg te helpen, ontwikkelde Nederland Zoemt deze Laat je Gemeente Zoemen tool, waarmee je in een korte set vragen zicht kunt krijgen op de huidige situatie. Daarnaast krijg je tips om aan de gang te gaan met het bijenlandschap. Via de handige PDF kun je daarna zelf de huidige situatie verder analyseren en samen doelen stellen voor jouw gemeente. Meer informatie over bijvriendelijk beheer via nicky.kruizinga@rvo.nl